Dreifkjarna frumur sem eru oftast færar um að lifa sjálfstæðu lífi. Þær vinna sér næringu úr næsta umhverfi, fjölga sér með skiptingu og margar geta hreyft sig.

Forsenda þess að bruni geti átt sér stað er að fyrir hendi sé ________ og ________.

Koltvíoxíð

^{sameind samsett úr einni kolefnisfrumeind og tveimur súrefnisfrumeindum}

Sumar frumur geta lifað algerlega á eigin spýtur. Bakteríur og frumverur eru dæmi um slíkar einfruma lífverur.

^{Hvað þýðir að lifa á eigin spýtur ?}

Fyrstu frumurnar eru allar nákvæmlega eins. Eftir nokkrar frumuskiptingar koma fram sífellt sérhæfðari frumur sem fá mismunandi hlutverk.



^{Hvað merkir sérhæfðari ?}

blóðvefur

fituvefur

taugavefur

Súrefni

^{Tvíatóma sameind úr tveimur súrefnisfrumeindum}

Kolmónoxíð

^{lyktar- og litlaus en eitruð lofttegund, sameindin er samsett úr einu atómi kolefnis og súrefnis.}

^{Ef til vill gera vísindin það kleift í framtíðinni að lækna ýmsa erfiða sjúkdóma eins og sykursýki og elliglöp með hjálp stofnfruma.}

^{Hvað er elliglöp ?}

Öndunarfærin

^{Þegar andrúmsloft berst niður í lungun flyst súrefni úr því og yfir í blóðið sem flytur það til frumna líkamans. Súrefnið er nauðsynlegt hráefni við brunann í frumunum.}

Meltingarfærin

^{Fæðunni er sundrað í maga og þörmum og næringarefnin tekin upp í blóðið og flutt til frumnanna. Við þetta losnar meðal annars glúkósi sem er nauðsynlegur við brunann.}

Taugakerfið og skynfærin

^{Heilinn gefur öðrum líffærum fyrirmæli með boðum sem berast eftir taugum. Skilningarvit okkar – sjón, heyrn, jafnvægi, tilfinning, bragð og lykt – eru ólíkar gerðir skynjunar. Líffærin sem greina þessa skynjun eru kölluð skynfæri og þau flytja heilanum upplýsingar um það sem gerist í kringum okkur.}

Blóðrásarkerfið

^{Blóðið flytur súrefni og næringu til frumnanna og úrgangsefni frá þeim. Hjartað dælir blóðinu eftir æðum til frumnanna í líkamanum.}

efni sem nýtist líkamanum sem orkugjafi eða bætiefni

kolvetni

fita

prótein

^{Þegar við finnum fyrir hungri verða jafnframt samdrættir í vöðvalagi magans.}

^{Hvað merkir samdráttur?}

^{magi í fugli, sá fremri af tveimur í meltingarveginum}

^{magi í fugli, sá aftari af tveimur í meltingarveginum}

Fita getur nýst sem eldsneyti í frumunum. Hún inniheldur um það bil tvöfalt meiri orku en sama magn af kolvetnum.

Fitan einangrar líkamann enn fremur gegn kulda og hún verndar líffærin fyrir hnjaski.

Hvað er hnjask?

^{Bólur myndast þegar rásir fitukirtlanna í húðinni lokast vegna tappa úr hyrni eða fitu. Ef sýking kemst í tappann myndast gröftur.}

Hvað er gröftur?

^{Bein í fullorðnu fólki eru stökkari en í ungu fólki.}

Hvað merkir að beinin séu stökkari ?

^{Upplýsingar um umheiminn berast stöðugt til heilans eftir taugum frá skynfærunum.}

Hvað eru skynfæri ?

^{Í heilanum býr meðvitund þín og sjálfsvitundin, þitt eigið sjálf. Þar er aðsetur hugsana, tilfinninga og minnis. Persónuleikinn byggist á samstarfi yfir hundrað milljarða taugafrumna heilans.}

Hvað er persónuleiki ?

^{Sársaukaviðbragðið er meðfætt viðbragð.}

Hvað er meðfætt viðbragð?

^{Hjá þeim sem ánetjast fíkniefnum gegnir minnið í löngunar og umbunarstöðvum heilans miklu hlutverki.}

Hvað merkir að ánetjast fíkniefnum?