สั่งลานาง

ให้คำมั่นสัญญา

บอกเหตุผลที่ต้องจากไป

ข้อ ก และ ข

จนสลัดตัดการวิวาห์ ศึกติดพาราก็เพราะใคร

เดินไปไล่ล้อมมฤคา ได้รูปพระธิดาในกลางไพร

อันอะหนะบุษบาบังอร ครั้งก่อนจรกาตุนาหงัน

พี่ดังพฤกษาพนาวัน จะอาสัญเพราะลูกเหมือนกล่าวมา

กล่าวปดและลดเลี้ยว

พูดหยาบกระทบคน

พูดจาเพ้อเจ้อ

ส่อเสียดเพราะเกลียดชัง

ขิงก็ราข่าก็แรง

สาวไส้ให้กากิน

เกลือจิ้มเกลือ

ชาติเสือไม่ทิ้งลาย ชาติชายต้องไว้ชื่อ

ไหนไหนจะตายวายชีวา ถึงเร็วถึงช้าก็เหมือนกัน

มิเราก็เจ้าจะตายลง อย่าหมายจิตคิดทะนงในการศึก

พี่ดังพฤกษาพนาวัน จะอาสัญเพราะลูกดังกล่าวมา

เอ็นดูนัดดาโศกาลัย ว่ามิได้อรไทจะมรณา

ดูหมิ่น

กล้าปฏิเสธ

ไม่เกรงกลัว

ต้องการความเห็นใจ

เจ็บใจ

ไม่แน่ใจ

ไม่พอใจ

น้อยใจ

เสาวรจนี

นารีปราโมทย์

พิโรธวาทัง

สัลลาปังคพิไสย

อันองค์ท้าวดาหาธิบดี นั้นมิใช่อาหรือว่าไร

ตั้งแต่จะเชียวเป็นเกลียวไป ที่ไหนเลยจะไหลคืนมา

ซึ่งเกิดศึกสาเหตุเภทภัย ก็เพราะใครทำความไว้งามพักตร์

มาตรแม้นเสียเมืองดาหา จะพลอยอายขายหน้าหรือหาไม่

ฟังระตูสองราพาที ภูมีจึงตรัสตอบไป

รับพลางทางชักอาชา รั้งรารอไว้ไม่รอนราญ

ว่าพลางลงจากอัสดร พระกรทรงกระบี่ผายผัน

ตรัสแล้วลีลาขึ้นพาชี กลับไปยังที่พลับพลาพลัน

สุดที่จะบิดเบือนเลื่อนวันไป ด้วยเกรงใจปิตุเรศตัดมา

ครั้นรุ่งรางสุริยาก็คลาไคล เข้าในที่สนานสำราญองค์

จึงบ่ายเบี่ยงเลี่ยงตอบพระน้องรัก ใช่จะหาญหักวงศ์เทวัญ

ครั้นสุริย์ฉายบ่ายสามนาฬิกา ก็โสรจสรงคงคาอ่าองค์

ขับม้าวกวิ่งชิงคลอง แคล่วคล่องกลับกลอกหอกชัด

พระชักอาชาไนยไว้วาง สะบัดย่างเชือนชายย้ายทำนอง

เห็นไพรีรุกไล่อนุชา พระขับม้าถลันออกกั้นกาง

นิ่งฟังประสันตาอยู่ช้านาน ค่อยคลายร้อนรำคาญวิญญาณ์

มีกลวิธีการแต่งทำนองนิราศ

มีการเล่นคำ

มีการใช้ถ้อยคำให้เห็นภาพ

มีการหลากคำ

จงโปรดปรานประทานชีวา ไว้เป็นข้าใต้เบื้องบทมาลย์

หวังเป็นเกือกทองรองบาทา พระผู้วงศ์เทวาอันปรากฏ

แต่การศึกครั้งนี้ไม่ควรเป็น เกิดเข็ญเพราะลูกอัปลักษณ์

พี่ดังพฤกษาพนาวัน จะอาสัญเพราะลูกดังกล่าวมา

แม้นงามเหมือนจินตะหราวาตี ถึงจะเสียชีวีก็ควรนัก

สุดแต่ว่าจิตพิศวาส ก็นับเป็นวงศ์ญาติกันได้

เสียแรงเรืองฤทธีมีกำลัง มาวอดวายชีวังแต่ยังเยาว์

อันชิงนางอย่างนี้ไม่ผิดธรรม์ ธรรมเนียมนั้นมีแต่บุราณมา

เอ็นดูนัดดาโศกาลัย ว่ามิได้อรไทจะมรณา

จะขอพระบุตรีมียศ ให้โอรสข้าน้อยดังจินดา

แม้นวิหยาสะกำมอดม้วย พี่ก็คงตายด้วยโอรสา

เราจะยกพลไกรไปโรมรัน ช่วงชิงนางนั้นกับจรกา

รดชำระมลทินอินทรีย์ มุรธาวารีภิเษกสรง

ทองกรแก้วกิ่งพริ้งพราย ธำมรงค์เรือนรายพลอยเพชร

บูชาเพลิงปลงส่งสการ ให้พร้อมพงศ์วงศ์วานในธานี

จึงตอบอนุชาชัยชาญ เจ้าจะต้านต่อฤทธิ์ก็ตามใจ

ฉลองงานสมโภช

เพื่อเล่นละครใน

ถ่ายทอดวัฒนธรรมชวา

ถ่ายทอดนาฏศิลป์การรำ

พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

ยายยะโว

เจ้าฟ้ากุณฑลกับเจ้าฟ้ามงกุฎ

นางในวัง

ทำนองเพลง

เนื้อหา

วรรณศิลป์

วัฒนธรรม

กระยาหงัน บุหรง

ดวงยิหวา กะระตา

ตุนาหงัน กุหนุง

กิริณี ชมพูนุท

ดาหลัง

นิทานปันหยี

กาหลัง

อิเหนา

ท้าวดาหา, บุษบา

ท้าวกุเรปัน, อิเหนา

ท้าวหมันหยา, จินตะหรา

ท้าวกระหมังกุหนิง, วิหยาสะกำ

จรกา

วิหยาสะกำ

เมืองกะหมังกุหนิง

เมืองหมันหยา

อิเหนา

จรกา

วิหยาสะกำ

สังคามาระตา

เดินทางท่องเที่ยวป่า

นอนหลับใต้ต้นไทร

ตามกวางมาพบรูปนาง

ลมพัดรูปนางมาตกกลางป่า

สัปทน

ตำมะหงง

นคเรศ

สัปคับ

เมื่อเราบัญชาการกำหนดทัพ แล้วจะกลับงดอยู่อย่างไรได้

อายแก่ไพร่ฟ้าเสนาใน จะว่ากลัวฤทธิไกรไพริน

จำจะไปต่อต้านฤทธิ์ ถึงม้วยมิดมิให้ใครดูหมิ่น

เกียรติยศจะไว้ในธรณินทร์ จนสุดสิ้นดินแดนแผ่นฟ้า

บุษบา

จินตะหรา

มาหยารัศมี

สะการะวาตี

สายธาราไหล

ดอกไม้ไฟ

สายน้ำไหล

สายใยใจ

ด้วยใฝ่รักให้เกินพักตร

โอ้ว่าน่าเสียดายตัวนัก

เพราะเชื่อลิ้นหลงรักจึงช้ำจิต

เสียแรงหวังฝังฝากชีวา

เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา

เหมือนวันพี่ไกลสามสุดามา

เหมือนจากนางสะการะวาตี

เหมือนร้างห้องมาหยารัศมี

ท้าวกะหมังกุหนิง

อิเหนา

จรกา

สังคามาระตา

พิธีใช้บน

พิธีตัดไม้ข่มนาม

ศึกชิงนาง

จัดทัพตามตำราพิชัยสงคราม

ท้าวกาหลังและท้าวสิงหัดส่าหรี

ท้าวสิงหัดส่าหรีและท้าวปักมาหงัน

ท้าวดาหาและท้าวกุเรปัน

ท้าวปักมาหงันและท้าวกาหลัง

หอก

ทวน

กริช

กระบี่

บ้างบ่าวเข้าคนละบ่าพานายวิ่ง ประเจียดเครื่องเปลื้องทิ้งไว้เกลื่อนกล่น

บ้างหนามเกี่ยวหัวหูไม่รู้ตน ซุกซนด้นไปแต่ลำพัง

บ้างเททิ้งไถ้ข้าวเขนงปืน รื้อตื่นเสียงเพื่อนกันข้างหลัง

ที่ถูกปืนป่วยขาละล้าละลัง อุตส่าห์คลานเซซังซุกไป

พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

เจ้าฟ้ากุณฑลแล้วเจ้าฟ้ามงกุฎ

อิเหนาใหญ่

อิเหนาเล็ก

ดาหลัง

ข้อ 1. และ 2.

ใช้หญิงแสดงล้วน

ใช้เล่นในเขตพระราชฐาน

ใช้เล่นทั้งในวังและนอกวัง

เป็นเรื่องเกี่ยวกับกษัตริย์

วรรณศิลป์

นาฏศิลป์

สังคีตศิลป์

ดุริยางคศิลป์

พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

พระพุทธเลิศหล้านภาลัย

พระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

หมันหยา

ล่าสำ

กะหมังกุหนิง

ดาหา

วิหยาสะกำ บุษบา

อิเหนา บุษบา

อิเหนา จินตะหรา

จรกา บุษบา

สู้ตายไม่เสียดายชีวัง กว่าจะสิ้นกำลังของข้านี้

แม้นวิหยาสะกำมอดม้วย พี่ก็คงตายด้วยโอรสา

แม้นมิยกพลไกรไปช่วย ถึงเราม้วยก็อย่ามาดูผี

จะตัดวงศ์ตัดญาติให้ขาดไป ก็ตามแต้น้ำใจจะเห็นดี

พิธีตัดไม้ข่มนาม

พิธีโสกันต์

พิธีต้อนรับทูตต่างเมือง

พิธีจัดทัพตามตำราพิชัยสงคราม

ปะตาระกาหลา

มิสาระปันหยี

กุเรปัน

ช่างวาดรูป

พระผู้ผ่านไอศูรย์ องค์ศรีปัตรา

พระปิ่นภพ สมเด็จพระบิดา

ระเด่นมนตรี ระเด่นดาหยน

องค์อสัญแดหวา พระผู้พงศ์เทวา

อิเหนา

วิหยาสะกำ

ท้าวดาหา

ท้าวกะหมังกุหนิง

ต้องรีบตีดาหาให้เร็วที่สุดก่อนที่ทัพอิเหนาจะยกมา

เพื่อให้วิหยาสะกำได้ตัวบุษบาเร็วที่สุดเพราะหลงรักมาก

เกรงว่าถ้าช้าจรกาจะชิงบุษบาไป

กลัวอิเหนาจะเปลี่ยนใจมาชิงบุษบาไป

ชักปีกกา สับกระดาน

รั้วขวาก วิหลั่น

งาแซง เสาตะลุง

สัปทน เจียระบาด

สินธพ พาชี

อาชาไนย อาชา

คชา กิริณี

อัสดร เจียระบาด

กั้นหยั่น กริช

เกาทัณฑ์ มณฑก

หอก ธนู

ทวน ฉัตรชัย

จะต้องหักหนักมือโยธา เห็นจะยากยิ่งกว่านี้ไป

ตีเมืองรายทางทั้งปวง เลยล่วงไปตามมรคา

จึงให้หยุดกองทัพพลับพลา ที่ต้องนามครุฑาเกรียงไกร

ไม่ควรจะด่วนออกชิงชัย ชอบอยู่ในพารารักษามั่น

มาตรแม้นเสียเมืองดาหา จะพลอยอายขายหน้าหรือหาไม่

พี่จำเป็นจึงจำจากไป เพราะกลัวภัยพระราชบิดา

ถึงไม่เลี้ยงบุษบาเห็นว่าชั่ว แต่เขารู้อยู่ว่าตัวนั้นเป็นพี่

มิให้เสียวงศ์สุรารักษ์ งดสักเจ็ดวันจะยกไป

สงสารน้ำคำที่พร่ำสั่ง คิดถึงความหลังแล้วใจหาย

ด้วยสงครามในจิตยังติดพัน จึงบิดผันรจนาไม่อาลัย

รสรักร้อนรนพ้นกำลัง ชลนัยน์ไหลหลั่งลงพรั่งพราย

พี่สลัดตัดใจไม่ไยดี มิได้มีปรารถนาอาลัย

นางนวลจับนางนวลนอน เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา

มีราชธิดายาใจ แกล้งให้แต่งตัวไว้ยั่วชาย

แต่การศึกครั้งนี้ไม่ควรเป็น เกิดเข็ญเพราะลูกอัปลักษณ์

จนสลัดตัดการวิวาห์ ศึกติดพาราก็เพราะใคร

นางนวล

จากพราก

แขกเต้า

นกแก้ว

เสียงโกลนกระทบแผงข้างม้า

เสียงอาวุธกระทบกัน

เสียงกองทัพช้างเคลื่อนทัพ

เสียงฝีเท้าทหารราบบุกประชิดเมืองดาหา

ภูษาพื้นดำอำไพ สอดใส่ฉลององค์ทรงวันเสาร์

จ่ายเสบียงเลี้ยงเหล่าโยธี มิให้มีเดือดร้อนวิญญาณ

อันชิงนางอย่างนี้ไม่ธรรม์ ธรรมเนียมนั้นมีแต่บุราณมา

ทนต์แดงดังแสงทับทิม เพริศพริ้มเพรารับกับขนง

เลือดข้นกว่าน้ำ

ตัดญาติขาดมิตร

ใกล้เกลือกินด่าง

ไม่ใช่ชาติไม่ใช่เชื้อ แต่มีความเอื้อเฟื้อก็เหมือนเชื้อเดียวกัน

พี่ดั่งพฤกษาพนาวัน จะอาสัญเพราะลูกเหมือนกล่าวมา

ใช่นางเกิดในปทุมา สุริย์วงศ์พงศานั้นหาไม่

ลมหวนอวดกลิ่นสุมาลี เหมือนกลิ่นผ้ายาหยีซึ่งเปลี่ยนมา

เมียเขาเขารักดังแก้วตา หรือจะอาจคลาดคลาเห็นผิดไป

บุษบา

จินตะหรา

มาหยารัศมี

สะการะวาตี

ชื่อนกชนิดหนึ่ง

ชื่อปลาชนิดหนึ่ง

ชื่อต้นไม้ชนิดหนึ่ง

ชื่อคำบอกเวลา

อิเหนา – ท้าวกะหมังกุหนิง

สังคามาระตา – วิหยาสะกำ

กะหรัดตะปาตี – ท้าวปาหยัง

สุหรานางกง – ท้าวล่าสำ

ย่างสะเทิน

กะระตะ

สะบัดย่าง

ควบ

ทวน

ดาบ

กริช

กระบี่

นกแก้วจับแก้วพาที เหมือนแก้วพี่ทั้งสามสั่งความมา

แล้วว่าอนิจจาความรัก พึ่งประจักษ์ดั่งสายน้ำไหล

ด้วยใฝ่ใจรักเกินพักตรา จะมีแต่เวทนาเป็นเนืองนิตย์

ตายระดับทับกันดังฟอนฟาง เลือดนองท้องช้างเหลวไหล

ซึ่งทานมาวอนขอโทษ เราจะถือโกรธนั้นหาไม่

ครั้งหนึ่งก็ให้เสียวาจา อายชาวดาหาอาณาจักร

ซึ่งจะรับของสู่ระตูนี้ เห็นผิดประเพณีหนักหนา

เพราะรักบุตรสุดสวาทแสนทวี จะทัดทานภูมิไม่เชื่อฟัง

ท้าวกะหมังกุหนิง

วิหยาสะกำ

ท้าวดาหา

อิเหนา

จะไปวิวาห์กับบุษบา

จะไปเมืองหมันหยา

ออกไปล่าสัตว์

ไปทำสงครามกับท้าวกะหมังกุหนิง

จินตะหรา

มาหยารัศมี

จินดาส่าหรี

สะการะวาตี

ปูนตา

ประสันตา

กะระตาหลา

ยะรุเดะ

ทองกรแก้วกิ่งพริ้งพราย

นกแก้วจับแก้วพาที

เหมือนแก้วพี่ทั้งสามสั่งความมา

ทองกรแก้วพุกามวามวับ

ตกแต่ง

เสร็จ

สุกสว่าง

งดงาม

ความรักระหว่างพ่อกับลูก

ความรักระหว่างแม่กับลูก

ความรักระหว่างหญิงกับชาย

ความรักระหว่างพี่กับน้อง

ท้าวกะหมังกุหนิง

อิเหนา

สังคามาระตา

จรกา

เขนง

งาแซง

ชนัก

ไม้ข่มนาม

จาก เต่าร้าง

ตระเวนไพร เบญจวรรณ

นางนวล แก้ว

จากพราก เค้าโมง

เป็นเรื่องจริงในพระราชพงศาวดารของชวา

แทรกเรื่องราวที่เป็นประเพณีต่างๆของชวาไว้ด้วย

แทรกเรื่องราวที่เป็นประเพณีต่างๆของไทยไว้ด้วย

เป็นที่มาในการจัดท่ารำและคำร้องให้สัมพันธ์กันในละครรำ

สู้ตายไม่เสียดายชีวัง กว่าจะสิ้นกำลังของข้านี้

จึงตรัสเล่าความตามคดี จนใช้เสนีถือสารไป

เมื่อนั้น โฉมยงองค์ระเด่นจินตะหรา

ค้อนให้ไม่แลดูสารา กัลยาคั่งแค้นแน่นใจ

ซึ่งสัญญาว่าไว้กับนวลน้อง จะคงครองไม่ตรีไม่หนีหน่าย

มิได้แกล้งกลอกกลับอภิปราย อย่าสงกาว่าจะวายคลายรัก

ช้างเอยช้างที่นั่ง สะพัดพังหลังดีไม่มีสองงาม

สรรพสรรพางค์หางบังคลอง ผูกจำลองจำหลักลายพรายพรรณ

สงสารน้ำคำที่พร่ำสั่ง คิดถึงความหลังแล้วใจหาย

ครวญพลางกำสรดระทดกาย แล้วคิดอายพวกพลมนตรี

เอนองค์ลงอิงพิงเขนย กรเกยก่ายพักตร์ถวิลหวัง

รสรักร้อนรนพ้นกำลัง ชลนัยน์ไหลหลั่งลงพรั่งพราย

เมื่อนั้น สองระตูวิโยคโศกศัลย์

กอดศพเชษฎาจาบัลย์ พิไรร่ำรำพันโศกา

2 ชนิด อุปลักษณ์ อุปมา

3 ชนิด อุปลักษณ์ อุปมา นามนัย

4 ชนิด อุปลักษณ์ อุปมา นามนัย อธิพจน์

5 ชนิด อุปลักษณ์ อุปมา นามนัย อธิพจน์ สัญลักษณ์

ใช้ภาษาในการสู่ขอ

แสดงความถ่อมตน

มีการฝากเนื้อฝากตัว

ใช้ภาษาแบบไม่เกรงใจใคร

ตกจากคชามรณา

ตกจากคชาบรรลัย

ตกจากอาชาบรรลัย

ตกจากอาชามรคา

ยาตรา

รณรงค์

พันตู

ราวี

พาที

ประภาษ

ทูลสนอง

กวักพระหัตถ์

กระบี่ต่อกระบี่ตีกระทบ

จะจำจากโฉมเฉลาเยาวเรศ

รสรักร้อนรนพ้นกำลัง

จะได้พักโยธาให้สำราญ

มีเนื้อความเป็นนิราศ คร่ำครวญถึงนางอันเป็นที่รัก

นางอันเป็นที่รักมี 3 นางด้วยกัน

ครั้นออกมานอกนคเรศ นคเรศ คือ กุเรปัน

มีรสทางวรรณคดี คือ สัลลาปังคพิสัย

กุเรปัน

ดาหา

กาหลัง

สิงหัดส่าหรี

อภิรุม

ชุมสาย

ทองกร

มยุรฉัตร

ธงฉาน

ฉลองพระองค์

ทับทรวง

ปั้นเหน่ง