พึงใคร่ครวญก่อนแล้วจึงทำ

ธรรมที่ประพฤติดีแล้วนำสุขมาให้

บัณฑิตย่อมละเว้นสิ่งที่ไปเป็นประโยชน์ ถือเอาแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์

พึงรักษาจิตของตน เหมือนคนประคองบาตรที่เต็มด้วยน้ำมัน

ประเทศเราจำเป็นต้องรู้ภาษาตะวันตกอย่างดี

นิยมใช้ภาษาทั้งสามในการทำสัญญาระหว่างงประเทศ

ใช้เป็นเครื่องมือในการแสวงหาความรู้ได้อย่างกว้างขวาง

เป็นภาษาสำคัญเจ้าของภาษาเป็นมหาอำนาจ

ข้อ ๓

ข้อ ๔

ข้อ ๕

ข้อ ๖

ข้อบังคับว่าให้เขียนหนังสือถึงพ่อทุกคน อย่างน้อยเดือนละฉบับ

การซึ่งให้มีโอกาสและให้ทุนทรัพย์ซึ่งจะได้เล่าเรียนวิชานี้เป็นทรัพย์มรดกอันประเสริฐดีกว่าทรัพย์สินเงินทองอิ่นๆ

อย่าทำใจโตสุรุ่ยสุร่ายโดยถือว่าตัวเป็นเจ้านาย มั่งมีมาก

ัต้องเรียนภาษาและหนังสือในสามภาษา ให้ได้แม่นยำชัดเจนคล่องแคล่งจนถึงแต่งหนังสือได้

ไทย สเปน ฝรั่งเศษ

อิตาลี ญี่ปุ่น ฝรั่งเศส

อังกฤษ ฝรั่งเศส เยอรมัน

ฝรั่งเศส ไทย เยอรมัน

เป็นพระเจ้าอา

ทรงดูแลพระราชโอรสเมื่่อทรงศึกษา ณ ต่างประเทศ

เป็นเอกอัครราชทูตประจำประเทศอังกฤษในสมัยนั้น

ถวายพระอักษรวิชาภาษาไทยแด่พระราชโอรสทั้ง ๔ พระองค์

กล่าวร้าย

ชี้ข้อบกพร่อง

ยกโทษขึ้นพูด

ถูกทุกข้อ

เอกอัครราชทูต

กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ

กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

เจ้าพระยายมราช

หลวง ขุน พระ พระยา เจ้าพระยา

พระ หลวง ขุน พระยา เจ้าพระยา

ขุน หลวง พระ พระยา เจ้าพระยา

เจ้าพระยา พระยา พระ หลวง ขุน

งามเข้าที

โชคดี

ประเสริฐ

ความสุข

เพราะเหตุที่เป็นผู้มีวาสนาบรรดาศักดิ์จะรับราชการในตำแหน่งต่างๆ ซึ่งเป็นบันไดขั้นแรก คือ เป็นนายหุ้มเพชร มหาดเล็ก เป็นต้น ก็ได้

เพราะเห็นว่าพ่อมีลูกมากด้วยกัน การซึ่งให้มีโอกาสและให้ทุนทรัพย์ซึ่งจะได้เล่าเรียนวิชานี้เป็นทรัพย์มรดกอันประเสริฐดีกว่าทรัพย์สินเงินทองอื่นๆ ด้วยเป็นของติดตัวอยู่ ไม่ได้มีอันตรายที่เสื่อมสูญ

เพราะความปราถนาของพ่อไม่อยากจะให้ลูกมีอำนาจที่จะเกะกะอย่างนั้นเลย

เพราะว่าผลประโยชน์อันใดที่จะได้อยู่ในเวลามีพ่อนั้นจะถือเอาแน่ว่าจะคงที่อยู่นั้นไม่ได้

ทรงปรึกษาราชมทูต

ทรงถามเพื่อนชาวต่างชาติ

ทรงปรึกษากรมหมื่นเทวะวงศ์วโรปการ

ทรงเขียนเป็นหนังสือไทยแทน

เ่จ้ายศเจ้าอย่าง

สำมะเลเทเมา

กินล้างกินผลาญ

อีลุ่ยฉุยแฉก

การไว้ยศว่าเป็นเจ้า

การรู้จักใช้จ่าย

การระวังตนให้อยู่ในโอวาท

การเรียนรู้ที่จะช่วยตัวเอง

การศึกษา

การวางตัว

การใช้จ่ายเงิน

ความประพฤติ

เงินทองที่แลเห็นมาก ๆ ไม่ได้เป็นของหามาได้โดยง่ายเหมือนเวลาที่จ่ายไปง่ายนั้นเลย

ถ้าจะถือว่าเกิดมาเป็นเจ้านายแล้วนิ่ง ๆ อยู่จนตลอดชีวิต ก็เป็นสบาย ดังนั้น จะไม่ผิดอันใดกับสัตว์ดิรัจฉานอย่างเลวนัก

ชีวิตสังขารของมนุษย์ไม่ยั่งยืนยืดยาวเหมือนเหล็ก เหมือนศิลา ถึงโดยว่าจะมี

พ่ออยู่ในขณะหนึ่งก็คงจะมีเวลาที่ไม่มีได้ขณะหนึ่งเป็นแน่แท้

ถ้าประพฤติความชั่วเสียแต่เวลามีพ่ออยู่แล้ว โดยจะปิดบังซ่อนเร้นอยู่ได้ด้วย

อย่างหนึ่งอย่างใด เวลาไม่มีพ่อความชั่วนั้นคงจะปรากฏเป็นโทษติดตัวเหมือนเงาตามหลังอยู่ไม่ขาด

การแปลวิชาความรู้จากภาษาต่างประเทศมาเป็นภาษาไทยนั้นสำคัญกว่าสิ่งอื่น

วิชาการในยุโรปรุ่งเรืองกว่าของไทยเพราะมีการแลกเปลี่ยนความรู้กันอยู่เสมอ ๆ

วิชาความรู้ของไทยมีน้อย เพราะขาดการแลก เปลี่ยนความรู้ จึงให้ไปเรียนที่ยุโรปเพื่อจะได้รู้กว้างขวางขึ้น

วิชาความรู้ของไทยมีน้อย จึงให้ศึกษาวิชาของประเทศในยุโรป อันเป็นแหล่งที่แลกเปลี่ยนความรู้กันจนรุ่งเรืองเพื่อให้นำความรู้เหล่านั้นมาแปลใช้ในภาษาไทย

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก

พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

ความลังเล

อย่าประมาท

อย่าทำอะไรเกินกำลัง

รักศักดิ์ศรี

การลับมีดต้องลับให้คม

เมื่อรับมีดแล้วก็ต้องเก็บเข้าฝักไว้มิฉะนั้นจะเป็นสนิม

รู้อะไรก็แสดงความคิดเห็นอย่าเก็บไว้โดยมิได้เผยแพร่

เก็บความรู้ไว้เมื่อถึงเวลาอันควร

ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว

ผู้เดินนำหน้าคนอื่น

ผู้ที่เกิดก่อนจะมีความรู้และประสบการณ์มาก

ผู้มีความก้าวหน้าในหน้าที่การงาน

แต่งเป็นกลอนเพลงยาว

แต่งเป็นกาพย์ยานี

แต่งเป็นโคลงสี่สุภาพ

แต่งเป็นอินทรวิเชียรฉันท์

ขึ้นต้นด้วยวรรคสลับ

ขึ้นต้นด้วยวรรครับ

ขึ้นต้นด้วยวรรครอง

ขึ้นต้นได้วรรคส่ง

ทำตัวเป็นเจ้ากี้เจ้าการ

ทำตัวเป็นเจ้าใหญ่นายโต

ทำตัวเป็นถูกเจ้าเข้าสิง

ทำตัวเป็นเจ้าแผ่นดิน

ของสิ่งใดเจ้าว่างามต้องตามเจ้า

หญิงเรียกแม่ชายเรียกพ่อยอไว้ใช้

อยากใช้เขาเราต้อมก้มประณมกร

คนจักษุเหล่หลิ้วไหล่พลิ้วพลิก

มุมานะ

อดทน

ฮึกเหิม

มีกำลังใจ

เก็บหอมรอมริบ

ผัวหาบเมียคอน

เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่

แบ่งสรรปันส่วน

เอาหลังตากแดดเป็นนิจคิดคำนวณ

ถึงรู้จริงนิ่งไว้อย่าไขรู้

อันเสาหินแปดศอกตอกเป็นหลัก

ที่ไหนหลักแหลมคำจงจำเอา

เดินตามหลังผู้ใหญ่หมาไม่กัด ไปพูดขัดใจเขาทำไมขัดใจเขา

เห็นตอหลักปักขวางหนทางอยู่ พิเคราะห์ดู ควรทิ้งแล้วจึงถอน

เพชรอย่างดีมีค่าราคายิ่ง ส่งให้ลิงจะรู้ค่าราคาหรือ

อย่านอนเปล่าเอากระจกยกออกมา ส่องดูหน้าเสียทีหนึ่งแล้วจึงนอน

วังตัวผู้

วัวร้องเรียกตัวเมีย

วัวมีลายด่าง

วัวพันธุ์เนื้อ

ให้รู้จักตนเอง

ให้เชื่อฟังผู้ใหญ่

รู้จักคิดไตร่ตรอง

รู้จักเห็นอกเห็นใจผู้อื่น

ให้ข้อคิด คติสอนใจ

แนะนำให้ผู้อ่านรู้จักชีวิต

สั่งสอนแนะนำเฉพาะเยาวชน

รู้ค่านิยมของคนไทยสมัยก่อน

ทำคุญบูชาโทษ

ฆ่าควายเสียดายพริก

รักยาวให้มั่น รักลั่นให้ต่อ

คบคนพาล พาลพาไปหาผิด

คบบัณพิต บัณฑิตพาไปหาผล

ผู้น้อยควรอ่อนน้อมถ่อมตนต่อผู้ใหญ่

แข่งเรือแข่งได้แต่แข่งบุญวาสนานั้นทำได้ยาก

การโต้แย้งควรอยู่บนพื้นฐานของความมีเหตุผล

ผู้มีบารมีน้อยจะออกสิทธิ์ออกเสียงก็ไม่มีใครสนใจ

วรรณคดีมรดกหมายถึงวรรณคดีที่กวียุคใหม่สร้างสรรค์ผลงานขึ้นมา

วรรณคดี คือ วรรณกรรมที่มีศิลปะในการแต่งและได้รับการยกย่องว่าแต่งดี

วรรณคดีทุกเล่มเป็นวรรณกรรม แต่วรรณกรรมเฉพาะบางเล่มเท่านั้นที่จัดเป็น

วรรณคดี

วรรณคดีและวรรณกรรมมีลักษณะเหมือนกันตรงที่เป็นผลงานสร้างสรรค์ของ

มนุษย์ที่ใช้ภาษาเป็นเครื่องมือสื่อสารทั้งที่บันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรและไม่ได้บันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร

ฉาก

ตัวละคร

บทสนทนา

ฉันทลักษณ์

เอาไม้ซีกไปง้ดไม้ซุง

หิ่งห้อยแข่งแสงจันทร์

เกลือจิ้มเกลือ

ขิงก็ราข่าก็แรง

กิ้งก่าได้ทอง

ออมไว้ไม่ขัดสน

ชีวิตคือการต่อสู้

ปัญญาคืออาวุธ

แรงเหมือนมด

แรงเหมือนช้างสาร

แรงเหมือนราชสีห์

แรงเหมือนยักษ์

เพราะเกิดมาในสมัยที่ทุกอย่างสมบูรณ์

เพราะไม่ได้รับการอบรมให้รู้จักการนึกถึงบุญคุณ

เพราะหลงไหลแต่เทคโนโลยีสมัยใหม่

เพราะขาดสามัญสำนึก

มัวแต่โอ้เอ้อยู่นั่นแหละ

ก๋วยเตี๋ยวร้านนี้รสเด็จจริงๆ

เธออย่าทำเวอร์ไปหน่อยเลย

เซ้าซี้อยู่ได้รำคาญจริงๆ

เรื่องที่นำไปใช้แสดงละคร

เรื่องที่แต่งเป็นกลอนแปด มีกำหนดหน้าพาทย์

เรื่องที่ดัดแปลงมาจาบทประพันธ์ของต่างประเทศ

เรื่องที่พระมหากษัตริย์หรือพระบรมวงศานุวงศ์ประพันธ์

อิเหนา

สังข์ทอง

รามเกียรติ์

พระอภัยมณี

ทำให้ทราบสมัยที่แต่งวรรณคดีเล่มนั้น

ทำให้มีหลักฐานอ้างอิงทางประวัติศาสตร์

ทำให้ทราบความเป็นไปของบ้านเมืองยุคนั้น ๆ

ถูกทุกข้อ

สีขาว แทนความหมายของความสะอาดบริสุทธิ์

นกนางนวล แทนความหมายของอิสรเสรี

ดอกพุด แทนความหมายของความจงรักภักดี

ต้นโพธิ์ แทนความหมายของความยั่งยืนของพระพุทธศาสนา

เรื่องราวในวรรณคดีเป็นแบบอย่างชีวิตให้แก่ผู้อ่าน

เสียงนกร้อง กลิ่นควันรถ ไม่ถือเป็นฉากในวรรณคดี

แก่นเรื่องที่ดีควรมีความหลากหลายเพื่อให้คนอ่านได้จับประเด็น

ม้าสีหมอก นางเงือก นางยักษ์ ไม่จัดเป็นตัวละครเพราะไม่ใช่มนุษย์